تفاوت انسان ها

 

ظرفیت ، توانایی و خواست و تمایلات انسان ها با یکدیگر متفاوت است و همین مسئله باعث می شود افکار و اهداف آنان نیز با یکدیگر تفاوت نماید ، در بحث ارتباط با خداوند نیز این موضوع قابل لمس است ، فقط کافی است نگاهی به اطراف خود افکنده و تفاوت انسان ها را در توجّه به عبادت و زمانی که به این امر اختصاص داده و نوع و کیفیت عبادتی که انجام می دهند مشاهده نماییم ، از سوی دیگر ، عبادت و میزان توجّه ای که هر فرد به آن دارد در نوع رفتار و سبک زندگی انسان تأثیر گذار خواهد بود ، از این رو کسانی که عبادت خالصانه تر و با حضور قلب بالاتری را به انجام می رسانند انتظار می رود در سایر رفتار های روزمره خود نیز دقت و تلاش بیشتری برای رعایت اخلاق وکسب رضایت الهی به ظهور رسانند و به عکس کسانی که با میلی و کسالت عبادتی دست و پا شکسته را به انجام میرسانند ممکن است در رفتار های روزمره ی خود توجّه ضعیف تری به رعایت اصول اخلاقی و کسب خشنودی خداوند نشان دهند .

عبادت و معرفت

• بین عبادت و معرفتِ خداوند رابطه ی مستقیم وجود دارد ، یعنی هر چه شناخت و معرفت انسان نسبت به خداوند افزایش یابد ، عبادت انسان از نظر کمیت وکیفیت افزایش پیدا می کند ، چنین شخصی هم می خواهد خداوند را بیشتر عبادت نماید وهم حال عبادت او و حضور قلب او ، بیشتر خواهد شد ، لذا هر کس که بخواهد از نظر عبادت به مقام بالاتری نائل شود باید معرفت خود را نسبت به خداوند بالا برد ، نمونه ی آن را می توانیم در امام سجاد علیه السلام ، مشاهده کنیم ، به همین جهت است که به ایشان لقب سجّاد یعنی بسیار سجده کننده داده اند و یا به ایشان زین العابدین ، زینت عبادت کنندگان گفته می شود ، نقل است که ایشان هنگام وضو گرفتن رنگ چهره شان زرد می شد ، وقتی خانواده از ایشان در باره ی این حالت سؤال نمودند ، حضرت پاسخ دادند : آیا می دانید که برای چه کسی آماده می شوم که در برابر او بایستم ؟ (1)  این پاسخ حضرت نشان از آن دارد که امام (ع) دارای چنان معرفتی به خداوند هستند که حال معنوی ایشان را تغییر داده است .

--------------------------

1-أَ تَدْرُونَ لِمَنْ أَتَأَهَّبُ لِلْقِیَامِ بَیْنَ یَدَیْه (‏الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد ،ج‏2،ص:143)

دریافت رحمت

 

• پدر ومادر به خاطر لطف و رحمت و علاقه ای که به فرزند خود دارند ، تمام سختی  ها را برای مراقبت و حفاظت و بزرگ کردن فرزند خویش تحمّل نموده و در برابر زحماتی که برای او می کشند هیچ اجر ومزدی نیز از او طلب نمی کنند ، حال اگر فرزند در طول زندگی خود ، رضایت والدین خویش را بیشتر جلب کند ، از لطف و رحمت و دعای آنان در حق خود بیشتر بهره مند خواهد شد ، از سوی دیگر ما  خداوند را «ارحم الراحمین» می دانیم و معتقد هستیم که رحمت و مهربانی او برتر و بالاتر از هر لطف و رحمت دیگری است و اصولاً هر کسی که در وجودش رحمتی است ، اصل این رحمت را خداوند در وجود او قرار داده است ، در این راستا هر کس که رضایت خداوند را بیشتر جلب نماید از رحمت الهی بیشتر بهره مند خواهد شد ، یکی از چیز هایی که بندگان را بیشتر در معرض رحمت الهی قرار می دهد ، عبادت وبندگی خداوند است ، امام علی علیه السلام می فرماید : اگر نماز گزار بداند چه رحمتی او را فرا گرفته است سر خویش را از سجده بر نمی دارد . (1)    

-------------------------

1-لو یعلم المصلی ما یغشاه من الرحمة لما رفع رأسه من السجود(غررالحکم ص 175)

 

نماز طولانی

 

• نماز به دو صورت جماعت و فردی برپا می شود ، و نمازی که به جماعت خوانده می شود فضیلت و ثواب بیشتری نسبت به نمازی دارد که به صورت فردی خوانده می شود و آثار و برکاتی دارد که در روایات به آن اشاره شده است ولی در عین حالی که نماز جماعت از ثواب بیشتری برخوردار است ، توصیه شده که که آن را کوتاه تر وسبک تر بجا آورند که افراد با توانایی های مختلف بتوانند در آن شرکت کنند و هم تشویق به حضور بیشتر افراد به شرکت در جماعت باشد ، و اصولاً امروزه که بیشتر کارها از زمانبندی خاصی بر خوردار است ، با طولانی نمودن نماز جماعت ، بسیاری از افراد توفیق حضور در چنین عبادت اجتماعی را پیدا نخواهند نمود ، رسولخدا صلی الله علیه وآله فرمودند : هنگامیکه یکی از شما امام جماعت می شود ، نماز خود را کوتاه نماید زیرا ، در میان نماز گزاران افراد کوچک ، بزرگسال ، نا توان ، بیمار و نیازمند حضور دارند ، اما اگر کسی به تنهایی نماز می خواند به اندازه ای که بخواهد آن را طولانی نماید . (1)

-------------------------

1-إذا أمّ أحدکم الناس، فلیخفف، فإن فیهم الصغیر و الکبیر، و الضعیف و المریض، و ذا الحاجة، و إذا صلّى لنفسه، فلیطوّل ما یشاء ( کلمة الرسول الأعظم صلى الله علیه و آله و سلم ،ص:323)

فلسفه نماز

 

• برخی صاحب نظران هنگامیکه از فلسفه نماز سخن گفته می شود ، به دنبال علت های واجب شدن نماز هستند و برخی نیز در فلسفه نماز به دنبال آثاری هستند که نماز برای انسان دارد و در این راستا گروهی به دنبال تاثیرات فردی نماز برای انسان هستند و جمعی به آثار اجتماعی نماز می پردازند ، مثلاً کسانی که می گویند نماز روح تواضع و فروتنی را در انسان ایجاد و او را از تکبّر و خود خواهی دور می کند به تاثیر فردی نماز اشاره می کنند و کسانی که می گویند نماز باعث می شود یاد و نام خداوند و توحید و یکتایی پروردگار در میان مردم رواج پیدا کند به آثار اجتماعی نماز اشاره می نمایند و گروهی در باب فلسفه نماز به فوائد و نتایجی که نماز در این دنیا و دنیای دیگر دارد اشاره می کنند ، مثلاً می گویند : نماز موجب دفعِ برخی از بلایا و جلب برخی از برکات مادی و معنوی در این دنیا و باعث آمرزش گناهان و رستگاری در آخرت خواهد شد .

 

قرآن صبحگاهی

 

• در قرآن کریم از نماز صبح به : «قرآن الفجر» تعبیر آورده شده است (1) که به معنای قرآنی است که در هنگام صبح تلاوت می شود و این تعبیر در مورد نمازِ صبح به جهت قرائت قرآنی است که در نماز انجام می شود لذا به اعتبار قرائت قرآن در نماز از نماز تعبیر به قرآن شده است ، علاوه بر اینکه قرآن کریم می فرماید : نماز صبح مورد مشاهده است که در روایات گفته شده دو گروه از فرشتگان الهی نماز صبح را مشاهده می کنند یکی فرشتگان شب ویکی فرشتگان صبح (2) و هنگامیکه نماز صبح با طلوع فجر انجام پذیرد دو بار برای نماز گزار ثبت می شود یکبار توسط فرشتگان شب و یکبار توسط فرشتگان روز (3)

---------------------

1-اسراء/78

2-المیزان فی تفسیر القرآن، ج‏13، ص: 175

3-فَإِذَا صَلَّى الْعَبْدُ صَلَاةَ الصُّبْحِ مَعَ طُلُوعِ الْفَجْرِ أُثْبِتَ لَهُ مَرَّتَیْنِ تُثْبِتُهُ مَلَائِکَةُ اللَّیْلِ وَ مَلَائِکَةُ النَّهَارِ. (تهذیب الأحکام؛ ج‌2، ص: 37)

سجده بر زمین

سجده بر زمین

• در روایت معروفی از رسولخدا صلی الله علیه وآله وارد شده که ایشان فرمودند : زمین برای من محلّ سجده و (وسیله ی) طهارت و پاکی قرار داده شده است ، و این موضوع را از جمله ی مواردی دانسته اند که به احدی پیش از ایشان داده نشده است (1) و در روایت دیگری مقصود از آن را تیمّم کردن با خاک آن و سجده بر آن در هنگام نماز دانسته اند (2) البته این تیمّم را مخصوص زمانی دانسته اند که آب یافت نشود (3) و آنطور که گفته شد این حکم در ادیان گذشته سابقه نداشته و برای آنها در همه جا نماز صحیح نبوده و زمین برای آنها (وسیله ی کسب) طهارت به حساب نمی آمده است (4) البته باید توجه داشت مقصود از زمین سطح زمین است و شامل معادن نمی شود (5)

---------------------------

1-قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص أُعْطِیتُ خَمْساً لَمْ یُعْطَهَا أَحَدٌ قَبْلِی جُعِلَتْ لِیَ الْأَرْضُ مَسْجِداً وَ طَهُوراً وَ...( بحارالأنوار   ج  80   ص  276)

بحارالأنوار   ج  80   ص  277 )  2-أَتَیَمَّمُ مِنْ تُرْبَتِهَا وَ أُصَلِّی عَلَیْهَا (

3-فَلَمْ یَجِدْ مَاءً وَ وَجَدَ الْأَرْض (وسائل‏الشیعة   ج  3   ص  350)

4-آیات الأحکام (الجرجانی)، ج‏1، ص: 66

5-مواهب الرحمان فی تفسیر القرآن، ج‏8، ص: 232

حکمت سجده

حکمت سجده

• خداوند در قرآن کریم به انسان یاد آوری می کند که خلقت او از خاک است ، سپس در هنگام مرگ دوباره انسان به دل همین خاک بر می گردد و در آن جای می گیرد ، و اجزاء بدن او در همین خاک متلاشی شده ، و سپس با گردهمایی اجزاء از هم جدا شده و بازگشت روح به بدن ،  برای محاسبه اعمال دوباره از همین خاک بیرون می آید (1) : « مِنْها خَلَقْناکُمْ وَ فیها نُعیدُکُمْ وَ مِنْها نُخْرِجُکُمْ تارَةً أُخْرى‏ » (2) بر اساس همین آیه ، امیرمؤمنان علیه السلام در بیان معنا و حکمت سجده در نماز فرمودند : هنگامیکه در سجده ی نخست ، انسان سر بر زمین می گذارد یعنی خدایا من را از خاک آفریدی ، و زمانیکه سر از سجده بر می دارد یعنی من را از خاک پدید آوردی ، و وقتیکه دوباره سر به سجده می گذارد یعنی من را به خاک باز می گردانی و هنگامیکه از سجده ی دوم سر برمی دارد یعنی من را بار دیگر از همین خاک بیرون می آوری (3)

---------------------

1-إرشاد الأذهان إلى تفسیر القرآن، ص: 320

2-طه/55

3-بحارالأنوار ج : 82 ص : 139

خشوع در نماز

خشوع در نماز

• یکی از آداب نماز که در قرآن کریم نیز به آن توصیه نموده ، خشوع داشتن در نماز است ، قرآن کریم خشوع را یکی از ویژگی های افراد با ایمان دانسته است (1) ، در معنای خشوع ، تواضع و فروتنی را ذکر کرده اند (2) و برخی نیز آن را بصورت یک رفتار عملی  معنا کرده و گفته اند خشوع آن است که در حال نماز به محل سجده ی خود نگاه کنی (3) و گروهی گفته اند خشوع آنست که : تمام همّت خود را معطوف به نماز کنی ، و با توجّه به اذکاری که در نماز بر زبان جاری می کنی ، توجّه خود را از غیر نماز منصرف نمایی (4)

-------------------------

1-مؤمنون/1و2

2-مجمع البحرین، ج‏4، ص: 321

3- همان

4-رک : مسالک الأفهام إلى آیات الأحکام، ج‏1، ص: 134

اهمیت نماز

اهمیت نماز

• همواره برای انسان شرایطی پیش می آید که بین دو چیز که یکی جنبه ی مادی دارد و دیگری جنبه معنوی دارد ، قرار بگیرد و در آنجا لازم باشد یکی را بر دیگری ترجیح دهد ، شاید بسیاری از افراد در چنین شرایطی نفع و سود مادی را بر منافع معنوی ترجیح دهند ، ولی در این بین نیز کسانی هستند که منافع معنوی را بر استفاده ی مادی ترجیح داده و از آن صرف نظر می کنند ، خداوند متعال در قرآن کریم کسانی را مورد مدح وتعریف قرار می دهد که تجارت وخرید و فروش آنان را از یاد خدا باز نمی دارد (1) و هنگامیکه وقت نماز فرا می رسد تجارت وخرید وفروش را رها ساخته به نماز مشغول می شوند (2)

_______________________

1- رِجالٌ لا تُلْهیهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَیْعٌ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَ إِقامِ الصَّلاةِ (نور/37)

2-و روی عن أبی جعفر و أبی عبد الله ع أن الله مدح قوما بأنهم إذا دخل وقت الصلاة ترکوا تجارتهم و بیعهم و اشتغلوا بالصلاة (فقه‏ القرآن   ج  1   ص  111)